მერაბ მამარდაშვილის ფილოსოფიასთან მიახლება და მასთან ერთად დაფიქრება მარადიულ თემებსა და პრობლემებზე, უდიდესი გამოცდილებისა და შესაძლებლობის გზაა. როგორც თავად ამბობდა, მთავარია სტუდენტებს მისგან ამ თითქმის შეუძლებელი აზროვნების ჩვევა ესწავლათ, რასაც რეალურად ეწოდება ფილოსოფია – ადამიანური ზომითობის გარღვევა და მარადიული ფასეულობების ძიება. მის ლექციებში ნათლად ჩანს, თუ რა დიდი ამოცანა დგას ადამიანის წინაშე, რამდენად რთული და აზარტული. ახსენებს კიდეც ერთ-ერთი გამოსვლისას, რომ მიწიერი ცხოვრება ცხადი გამოვლინებაა ჯოჯოხეთისა, სადაც პიროვნება იგებს საზრისს და გადის ნამდვილად მყოფზე, თუმცა კარგავს და ეს პროცესი შეუქცევადია, ანუ სიცოცხლის ბოლომდე განწირული ხარ გაგება-ვერგაგების ველში ძალისხმევით ჩართულობისთვის, თუ, რასაკვირველია, ირჩევ ფილოსოფოსად ცხოვრებას და ეძებ საკუთარ ადგილს ამ ქაოსსა და გაურკვევლობაში.

მე სწორედ ამ ცენტრალურ საკითხს შევეხები მამარდაშვილის ფილოსოფიაში, რასაც პიროვნების, მამარდაშვილის თქმით „შინაგანი“, „ცნობიერი“ ადამიანის დაბადება ჰქვია. ასევე მნიშვნელოვანია ენობრივი ველის ადგილი ამ პროცესში, როგორც თავისუფალი აზრისა და განყენებული მსჯელობის წინაპირობა. ენობრივი ველის ცნება მამარდაშვილს შემოაქვს საბჭოთა სოციალისტურ სისტემაზე მსჯელობისას, სადაც განიხილავს ზოგადად იდეოლოგიისა და ტოტალიტარული ფენომენის არსს, თუ როგორ ახერხებს იგი ადამიანში ენობრივი ველის მორყევას და „აზროვნების პარალიზებას − სხვაგვარი აზრის შინაგან შესაძლებლობას“.

მამარდაშვილს ცხოვრება მოუწია საბჭოთა საქართველოს პერიოდში და, სამწუხაროდ, ვერ მოესწრო მის დამოუკიდებლობას, თუმცა ამ თემაზე იგი აქტიურად საუბრობდა და ხშირად განიხილავდა საკუთარ ლექციებში. ეს პირდაპირ დაკავშირებულია ენობრივი სივრცის – აზრის გამოწრთობისა და მასზე მუშაობის საკითხთან. ფიქრში ჩავარდნა და მაძიებელი სულის დაბადება სწორედ განდგომითა და იდეოლოგიური მარწუხებიდან თავის დაღწევით ხდება, როცა შენ იქმნი საკუთარ დროსა და სივრცეს. მამარდაშვილი ამ პროცესს მიიჩნევდა გარდამტეხად ჭეშმარიტებასთან ურთიერთობის დროს. საბჭოთა ადამიანისთვის ამის მიღწევა მეტად დიდ სირთულეს წარმოადგენს, მაგრამ მამარდაშვილმა ნამდვილად შეძლო, არ აჰყოლოდა ინერციულ ნაკადს და იდეოლოგიის ხმას. შენ შეიძლება ეთანხმებოდე გარკვეულ საზოგადოებრივ აზრს და მიგაჩნდეს მართებულად, თუმცა ეს არ უნდა მიიღო დოგმატურად, ეჭვის თვალით უნდა შეხედო ყველაფერს და საკუთარი ძალისხმევით გახვიდე ჭეშმარიტებაზე. მამარდაშვილი ამბობს, რომ კანონით შეუძლებელია მიხვდე და გაიგო − თავად უნდა ჩადგე ისეთ წერტილში, საიდანაც საკუთარ გამოცდილებას ჩართავ ამ პროცესში და მოგეცემა იგი, როგორც არა ზედაპირული ცოდნა, არამედ ცნობიერი და ამავე დროს ინდივიდუალური – რომელიც არის რეალურად ღირებული. აქვე მოჰყავს ანჰელუს სილეზიუსის ცნობილი ციტატა − „ქრისტე ათასჯერაც რომ დაბადებულიყო ბეთლემში, თუ იგი ახლა შენს სულში ისევ არ დაიბადა, მაინც დაღუპული ხარ“. შენში უნდა აირეკლოს ჭეშმარიტების შუქი აქ და ახლა.

მამარდაშვილი თავადვე ებრძოდა იდეოლოგიის ხმას, რომელიც, თავისივე დაკვირვებით, ახდენს სიცხადეთა სტრუქტურაციას და სწორედ აქ ჩლუნგდება ენობრივი ველი, ხდება მისი აბსოლუტური უგულებელყოფა და შენ ხდები ამ სისტემის წევრი, კარგავ იდენტობას. ფილოსოფია გთავაზობს სწორედ ამ შესაძლებლობას, რომ განიცადო ერთი და ამავდროულად იყო უნიკალური. გახდე თავისუფალი, თავად დაადგინო შენივე ღირებულებათა სისტემა და არ გახდე მართული, არამედ თავად განსაზღვრო საკუთარი ცხოვრება.

აქედან გამომდინარე, ჩვენთვის უპირველესი მდგომარეობაა, ვიდგეთ ისეთ წერტილში, საიდანაც შესაძლებელი იქნება თავისუფალი აზროვნება, საიდანაც შენ შეძლებ ღმერთის დანახვას. ამისათვის მნიშვნელოვანია, მოხდეს გათავისუფლება მანკიერებებისგან, რომელიც თვალთახედვას უშლის ხელს. აქ მამარდაშვილს პავლე მოციქულის ტერმინი მოჰყავს და ასეთ ხმას „ცოდვის ხმას“ უწოდებს, რომელიც ხშირად ჩვენი ხმა გვგონია და შევდივართ შეცდომაში, მაგრამ უბედურება ისაა, რომ ამ შეცდომას ვერ აღვიქვამთ, როგორც შეცდომას, ის გვგონია ნამდვილი, არადა იდეოლოგიის ხმაა, გარედან მოხვეული ფსევდოჭეშმარიტებაა. ჩვენთვის კი აუცილებელია ვიყოთ „ცოცხალ მდგომარეობაში“ და სწორედ ამ გზას უნდა დაადგეს ადამიანი, რათა საკუთარ თავში დაბადოს „ცნობიერი“. ასეთი გზის არჩევისას და ამ გზაზე დაუღალავი შრომისას იბადება სწორედ ადამიანი, როგორც მამარდაშვილი იტყოდა, „მეორედ და ნამდვილად“.

„ადამიანი პოტენციური ყოფიერია“, ამბობდა მამარდაშვილი. რას გულისხმობდა ამაში? ამის გასარკვევად საჭიროა განიმარტოს ყოფიერება, როგორც მოცემულობა. ყოფიერება, მისივე გაგებით, არის მდგომარეობა, როცა ყველაფერი შეკრებილია, როცა გარეგანი ემთხვევა შინაგანს, ეს შეგვიძლია პირდაპირ დავუკავშიროთ გაგების ფენომენს, როცა ცხადი ხდება საგანი და ის ნამდვილია. ჩვენ პოტენციაში გვაქვს ამ სტრუქტურულ ველში მოხვედრის შანსი, თუმცა ამას სჭირდება შრომა და მადლი – „რომელიც გულისხმობს რეალურ მოქმედებას რაღაც ზეადამიანური ძალისა, რომელსაც შეიძლება დავარქვათ „ღმერთი“. უფრო ჩავშალოთ, რათა გასაგები გახდეს წამოჭრილი და მართლად ცენტრალური საკითხი მერაბ მამარდაშვილის ფილოსოფიისა. აქ იგი გულისხმობს ადამიანის ურთიერთობას ჭეშმარიტებასთან, თუ როგორ ხდება მარადიულ ღირებულებებთან მიახლება და მათი გაცნობიერება. ეს ურთულესი პროცესია და მოითხოვს უდიდეს კონცენტრაციას გონებისა, სხვაგვარად შენში ვერ მოხდება ეს ხდომილება. ამ ყველაფერს მამარდაშვილი ასე ხსნის, რომ ჩვენში, როგორც მეტაფიზიკურ არსებებში, პოტენციაში იმანენტურად არის ჩადებული „მადლი“, „შუქი“, რომელიც კრავს აზროვნებას და გვატრიალებს რეალობისკენ. ღმერთის გარეშე მიღმიერის გაგება შეუძლებელია, თუმცა ღმერთის თანდასწრებას შენში უნდა დახვდე მომზადებული, სხვაგვარად დაკარგავ უნიკალურ შესაძლებლობას. მდგომარეობას, რომელსაც მამარდაშვილი ეძახის მზადყოფნას ჩემში, მიიღწევა შრომით. ამბობს − „არაფერი სრულდება ხდომილებაში ჩვენი ძალისხმევის ჩაურთველად“. შენ უნდა გადადგა ნაბიჯი, რათა მიიღო შედეგი – შენი ძალისხმევით უნდა ეზიარო ჭეშმარიტებას. ამისთვის კი საჭიროა, მამარდაშვილის ტერმინით რომ ვთქვა, „გქონდეს სათანადო კაპიტალი, ე.ი. შინაგანი დაჩრდილვისა და ბნელში წამების გამოცდილება“, ხოლო ამის საშუალებას ყველაზე უკეთ იძლევა ლიტერატურა. ჩვენ უნდა განვიცადოთ ნამდვილი და ყალბი, სიყვარული და სიძულვილი, რათა მათ შორის გაივლოს მკვეთრი ხაზები – შენ აზრობრივად უნდა გახდე ამ განცდის თანაზიარი.

აზროვნებას მამარდაშვილი უყურებს, როგორც ურთულეს შესასრულებელ აქტს. ეს კი იმ შემთხვევაში ხდება, როცა დაუზარელად მიჰყვები კვლევის ობიექტს და თუ შედგა შეკრება, თუ ამოხვედი ნაკადიდან, გააკეთე პაუზა (პაუზა, რა თქმა უნდა, არ არის წინასწარ განსაზღვრული, შენ ელოდები შესაძლებლობას), მაშინ არის შანსი ამ აქტის განხორციელებისა. ამისათვის ასევე საჭიროა, შეკრების მომენტში შენ იდგე სწორ „ადგილას“. მეტაფორით ხსნის ამ მოვლენას მამარდაშვილი: „აი, ბავშვს სიყვარულის ტალღა მოაწვება და იგი ისტერიულად მიაწყდება მშობლებს, გადაეხვევა დედას, ისინი კი ამ დროს სხვა „ადგილას“ იმყოფებიან, ამიტომ კონტაქტი ან ურთიერთობა შეუძლებელია. იგივე მეტაფორა შეიძლება გადავიტანოთ გაგებაზე: გაგების პრობლემაც ასეთი ნაკადების შეხვედრაა“. ეს „ადგილი“ არის ის, რაც ზევით ვახსენე, შენი მდგომარეობა, როცა სრულად ფლობ საკუთარ თავს და არ ხარ იდეოლოგიის ან შენივე თავის მონა. ეს წერტილი სოკრატესთან არის მუდმივი ძიებისა და უკმაყოფილების განცდა, მამარდაშვილიც ამ ტრადიციაშია – როცა ჩვენ გავდივართ მარადიულ ღირებულებებზე, აღმოვაჩენთ რაღაცას, მაგრამ გაჩერება დაუშვებელია, ჩვენ მუდმივად გვჭირდება ამის გახსენება და თავიდან განცდა, თავიდან ჩავარდნა ჭეშმარიტებაში. ამასთან დაკავშირებით მოჰყავს ერთი მაგალითი − ჩვენ ვიცით თეატრის სცენარი, ყველა მსახიობი მრავალჯერ გვყავს ნანახი, მაგრამ მაინც მივდივართ სპექტაკლის სანახავად, რატომ? სწორედ აქაა პასუხი ამ შეკითხვაზე – ჩვენ გვჭირდება ჭეშმარიტების ხელახლა შეცნობა. მარადიული, იდეალური ფორმების სრულად გაგება ამ პერსპექტივიდან შეუძლებელია, ამიტომ გვჭირდება ხშირი სიახლოვე მასთან. „ჩვენ ჭეშმარიტებაში ყოველთვის ხელახლა ვვარდებით და არასოდეს ვფლობთ მას“.